Δεν είναι λίγες οι φορές που έχω αναδείξει την προβληματική συμπεριφορά αρκετών πολιτικών αναλυτών που προσεγγίζουν το Ισλάμ με μια λάθος μεθοδολογία κατανόησης και ανάλυσης. Το πρόβλημα είναι η πολιτική, κοινωνική και ανθρωπολογική προσέγγιση. Όταν μέσα από αυτές τις επιστήμες επιχειρείς να αποκωδικοποιήσεις το Ισλάμ τότε η αποτυχία είναι σίγουρη.
Ο λόγος που γράφω αυτές τις γραμμές είναι η διδακτορική διατριβή του Πάνου Κουργιώτη με τίτλο: Μορφές «Επανίδρυσης του Ισλάμ» στη Νεότερη και Σύγχρονη Εποχή». Στις σελίδες 58 – 64 καταπιάνεται με τον μύθο του «Ουαχαμπισμού» προσεγγίζοντας την θρησκευτική διάσταση του με πολιτική ανάλυση. Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Το θεολογικό κομμάτι δεν μπορείς να το επεξηγήσεις η να το αναλύσεις με πολιτικούς όρους και πολιτικό σκεπτικό και εξηγούμαι:
Ο Κουργιώτης στην προσπάθεια του να αναλύσει πολιτικά και κοινωνιολογικά τον Σαλαφισμό και τον λεγόμενο «Ουαχαμπισμό» υπέπιπτε σε συνεχή και σοβαρά λάθη σε θέματα Ισλαμικής θεολογίας και δογματικής. Σε κάθε τοποθέτηση του για τις διδασκαλίες του Ιμάμη Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ τις χαρακτήριζε ως αυστηρά προσωπικές του Ιμάμη. Από μεριά του Κουργιώτη τέτοιο συμπέρασμα είναι «λογικό», μιας και δεν έχει καμία Ισλαμική θεολογική παιδεία που θα τον βοηθούσε να καταλάβει ότι στην ουσία πρόκειται για Ισλαμικές διδασκαλίες του Κορανίου και του Προφήτη του Ισλάμ.
Υπάρχει ένα οξύμωρο στην ανάλυση του Κουργιώτη για τον Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ. Σε ένα σημείο λέει χαρακτηριστικά για το Κιτάμπ ατ Ταουχίντ (συγγραφικό θεολογικό έργο του Ιμάμη):
Kitab at–Tawhid. Η συγγραφή του υπολογίζεται στα 1730 και δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένα συνδυασμό παραπομπών στο Κοράνι και τα Χαντίθ, δηλαδή τη διασωθείσα προφορική παράδοση των πρώτων ισλαμικών αιώνων σχετικά με ό,τι είπε ή έπραξε ο Προφήτης. Επομένως πρόκειται για ένα έργο που θύμιζε ως προς το ύφος τα έργα των πρώτων μουσουλμάνων χρονικογράφων, αλλά και των θεολόγων του μεσαίωνα {σελ. 61}
Ένα από το σημαντικότερα έργα του Ιμάμη Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ, όπως παραδέχεται και ο Κουργιώτης, παραθέτει μόνο το Κοράνι και την προφητική διδασκαλία. Άρα, πως είναι δυνατόν να μιλάμε για μια «αυστηρή εκδοχή του Ισλάμ» (δηλ ο δήθεν Ουαχαμπσιμός) από την στιγμή που ιμάμης παραθέτει μόνο τις δυο κύριες πηγές του Ισλάμ; Μήπως ο Κουργιώτης, τελικά, προσπαθεί να μας πείσει ότι το Ισλάμ, αυτό κάθε αυτό, είναι αυστηρό και «συντηρητικό» ως θρήσκευμα;
Από την στιγμή λοιπόν που ο Ιμάμης μας παραθέτει το Κοράνι και την Σούννα του Προφήτη για να στηρίξει τις θέσεις του, και τα κείμενα του μετά βίας περιέχουν προσωπικές τοποθετήσεις, τότε μιλάμε για Ισλάμ, αυτό κάθε αυτό, και όχι για «εκδοχές» η «μορφές» του. Η μεθοδολογία του Ιμάμη Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ ήταν σύμφωνη με την μεθοδολογία των πρώτων Μουσουλμάνων, όπως ξεκάθαρα παρατηρεί και ο Κουργιώτης. Συνεπώς, ο Ιμάμης δεν προσθέτει κάτι καινούριο αλλά μεταρρυθμίζει και καλύπτει το θεολογικό κενό της εποχής του με Ισλαμική ορθόδοξη γνώση.
Σε αυτό το σημείο να τονίσουμε μια σημαντική λεπτομέρεια που μπορεί να διαφεύγει. Ο Κουργιώτης δεν είναι θεολόγος του Ισλάμ. Δεν έχει κανένα δικαίωμα να ερμηνεύει τις θεολογικές τοποθετήσεις του Ιμάμη Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να υποστηρίζει την «ορθότητα» της τότε κοινωνίας του Ιμάμη και να την αποκαλεί ως «αγνή» Ισλαμική παράδοση και μέρος του Ισλάμ διότι δεν γνωρίζει τις αιρετικές αστοχίες τους. Και για να κατανοήσεις την αίρεση οφείλεις να γνωρίζεις θεολογία, όχι πολιτικές επιστήμες.
Επίσης, δεν μπορεί να κρίνει θεολογικά τον Ιμάμη ούτε να μιλά περί εκδοχών. Σίγουρα η πρόθεση του δεν είναι να τοποθετηθεί θεολογικά, όμως η ροη του κειμένου τον παρασύρει με αποτέλεσμα να βρεθεί απέναντι σε Ισλαμικούς θεολογικούς όρους. Είναι ορολογίες τις οποίες δεν γνωρίζει και δεν μπορεί να διαχειριστεί (παράδειγμα η έννοια του Πολυθεϊσμού, της επίκλησης σε άλλους περά από τον Θεό, τον παγανισμό σε τάφους κτλ). Σε αυτό το σημείο υπάρχει ένας τοίχος για τον Κουργιώτη και δεν μπορεί να τον ξεπεράσει με πολιτική η κοινωνιολογική ανάλυση.
Υποστηρίζει ότι ο Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ είχε μια «δικιά του εκδοχή» περί Ισλάμ. Εδώ όμως, προτού περάσει στην ανάλυση της δήθεν εκδοχής, οφείλει να μας εξηγήσει πρώτα ποια είναι, καταυτόν πάντα, η πρωτότυπη μορφή του Ισλάμ. Διότι όταν κάνεις λόγο για συντηρητικές εκδοχές, αυτό, προϋποθέτει ότι γνωρίζεις το πρωτότυπο από όπου ξεπήδησε η δήθεν εκδοχή. Ποια είναι λοιπόν η πρωτότυπη μορφή του Ισλάμ κατά τον Κουργιώτη; Πως θα την εξηγήσει, με ποιες πηγές και με ποια μεθοδολογία ως πολιτικός επιστήμων; Νομίζω ότι είναι αρκετά εύκολο να κατανοηθεί το πρόβλημα.
Με τον ακαδημαϊκό του μανδύα, (για να μην φανεί η πολεμική) κατηγορεί τον Ιμάμη ότι επινόησε την δικιά του παράδοση. Αυτή ακριβώς ήταν και η κατηγορία των πολέμιων του Ιμάμη εκείνης της εποχής. Όμως μου κάνει μεγάλη εντύπωση πως ο Κουργιώτης δεν παρέθεσε τις προσωπικές απαντήσεις του Ιμάμη σε αυτές τις κατηγορίες. Έχουμε το πασίγνωστο βιβλίο του Ιμάμη, το οποίο στην ουσία είναι μια επιστολή στους ανθρώπους του αλ Κάσιμ, που απαντά σε ερωτήσεις τους σχετικά με το δόγμα του. Ο Ιμάμης αναφέρει με τον ποιο ξεκάθαρο τρόπο ότι τα πιστεύω του είναι όμοια με αυτά των προκατόχων του, η κάθε του λέξη τεκμηριώνεται από το Κοράνι και τα αχαντίθ (όπως ο ίδιος ο Κουργιώτης παραδέχεται) και τονίζει ότι δεν επινόησε κάτι (κανένα «κίνημα»).
Λέει χαρακτηριστικά ο Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ:
«αυτά λέω ως αλήθεια, και έχω αποδείξεις από τον λόγο του Αλλάχ, τον λόγο του Προφήτη Του, και των θέσεων των Ουλαμά, και των 4αρων Ιμάμηδων».
Ποιοι είναι οι τέσσερεις ιμάμηδες που παραθέτει ως πηγές ο Ιμάμης; Είναι αυτοί που σήμερα αναγνωρίζονται ως οι Ιμάμηδες ολόκληρου του Σουνιτικού Ισλάμ, (Ίμπν Χάνμπαλ, Άμπου Χανίφα, Μάλικ, Σάφιη). Και μάλιστα, όπως δηλώνει ο ίδιος ο Ιμάμης, νομολογικά ανήκει στην σχολή σκέψης του Ιμάμ Άχμαντ Ίμπν Χάνμπαλ. Η επιστολή – απάντηση αυτή του ιμάμη κυκλοφορεί στην βιβλιογραφία με τίτλο «η δογματική του Ιμάμη Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ» – عقيدة الإمام المجدد محمد بن عبدالوهاب Μια διατριβή που αφιερώνει περίπου 20 σελίδες στον μεγάλο αυτόν Ιμάμη είναι, το λιγότερο, απαράδεκτο να μην παραπέμπει τον αναγνώστη στο συγκεκριμένο δογματικό του έργο που μάλιστα αναιρεί όλες αυτές τις κριτικές/πολεμικές που διατυπώθηκαν και διατυπώνονται εναντίον του.
Βλέπουμε λοιπόν ότι το πρόβλημα αυτών των ατόμων είναι ότι προσεγγίζουν κάτι άγνωστο με λάθος τρόπο και με λάθος εργαλεία. Πρέπει να σέβεσαι τις ορολογίες της κάθε χ επιστήμης και τα θεμέλια της και να μην την προσεγγίζεις με βάση μιας β επιστήμης με διαφορετικά θεμέλια. Ο Κουργιώτης δεν μπορεί να κατανοήσει το κούφρ (απιστία) το Ταουχίντ (μονοθεϊσμός) το Ιμαάν (πίστη) τους Σάλαφ (ενάρετους Μουσουλμάνους προκατόχους ), με την μεθοδολογία της πολιτικής επιστήμης. Για παράδειγμα, αναφέρει στη σελ. 60 στις υποσημειώσεις: (και εδώ παρουσιάζεται το τεράστιο πρόβλημα που προκύπτει λόγω άγνοιας):
Όσο ο Μωάμεθ ήταν ακόμα εν ζωή, οι «άπιστοι» ήταν πρωτίστως οι Μεκκανοί πολιτικοί αντίπαλοι των μουσουλμάνων και οι «πιστοί» οι σύμμαχοι των φυλών που συνασπίστηκαν υπό το σύμφωνο του Ισλάμ. Μουχάμαντ Αρκούν, ό.π., σ. 149 – 150.
Και ποια πηγή παραθέτει ο Κουργιώτης; Τον Αρκούν, ο οποίος είναι γνωστός κοσμικός και επικριτής του Ισλάμ. Οι βιογραφίες του Προφήτη μας, το Κοράνι και η Σούννα, αναιρούν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τον Κουργιώτη και τον Αρκούν. Μόνο η συνθήκη της Χουντάιμπα αρκεί ως αναίρεση των λεγομένων του Κουργιώτη, οπου σε αυτήν ο Προφήτης σύναψε συνθήκη ειρήνης με αυτούς που θεωρούσε άπιστους. Ως προς το ιστορικό κομμάτι, καμιά πηγή δεν αναφέρει ως πιστούς, μη Μουσουλμάνους, μόνο και μόνο επειδή είχαν συμμαχία με τον Προφήτη. Ως προς το θεολογικό κομμάτι, η πίστη και η απιστία ποτέ δεν καθοριζόντουσαν από τα πολιτικά όπως επίσης η παρουσία του Προφήτη δεν είχε να κάνει με πολιτικές αντιπαλότητες η συμμαχίες. Οι Εβραίοι, που είχαν συνάψει σύμφωνο με τον Προφήτη, θεωρούνταν κουφάρ (άπιστοι) διότι δεν πίστευαν το Προφητικό του αξίωμα. «Και όποιος επιθυμεί διαφορετική θρησκεία από το Ισλάμ, ποτέ δεν θα γίνει αποδεκτό απ’ αυτόν, και στη μέλλουσα ζωή θα είναι από τους χαμένους» {Κοράνι 3:85}. Όποιος πίστευε στην μοναδικότητα του Αλλάχ, ότι μόνο Αυτός είναι ο άξιος λατρείας, ότι ο Μουχάμαντ είναι ο Απόστολος του και προσευχόταν και έδινε ελεημοσύνη, τότε ήταν Μούσλιμ (Μουσουλμάνος) και αδελφός με τους υπόλοιπους πιστούς, σε αντίθετη περίπτωση ήταν κάφιρ (άπιστος). Επ’αυτού, υπάρχει συναίνεση και καμία απολύτως αμφιβολία. «Αν όμως μετανιώσουν κα διατηρήσουν την (τακτική) προσευχή κι εφαρμόσου (τακτική) ελεημοσύνη, τότε είναι αδέλφια σας στην Πίστη» [Κοράνι 9:11]. Και ο Προφήτης (ειρήνη και ευλογία σε αυτόν) είπε: «μεταξύ του ατόμου και του Σίρκ (πολυθεϊσμός-παγανισμός) και του κούφρ (απιστίας) είναι το να μην προσεύχεται». {Μούσλιμ, χαντίθ 82}. Επίσης είπε, (ειρήνη και ευλογία σε αυτόν) είπε: «Η διαθήκη που μας χωρίζει από αυτούς (άπιστους) είναι η προσευχή, όποιος εγκαταλείπει την προσευχή είναι ένας κάφιρ» {Τιρμιδί, χαντίθ 2621}. Αυτά καταγράφονται από τον ίδιο τον Απόστολο του Αλλάχ, όχι ως προσθήκες η καινοτομίες από μεριά του Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ. Ο Ιμάμης απλά ξαναφέρνει στο προσκήνιο τις διδασκαλίες του Κορανίου και του Προφήτη σε έναν λαό που τον είχε τυφλώσει η αίρεση και οι τοπικές επινοημένες παραδόσεις. Τα επιχειρήματα του Ιμάμη είναι το Κοράνι και η Σούννα ενώ τα επιχειρήματα των αντιπάλων του είναι τα θέλω και οι επιθυμίες τους.
Παραδείγματα αστοχίας (ακόμα και ιστορικά) σαν και αυτά γεμίζουν την διδακτορική διατριβή του Κουργιωτή και πράγματι είναι πολύ κρίμα και γιαυτον αλλά και για τον αναγνώστη που επιθυμεί να επιμορφωθεί. Το αποτέλεσμα είναι να παραπληροφορείται τόσο ο συγγραφέας όσο και ο μελετητής που θέλει να ωφεληθεί εγκυκλοπαιδικά.
Άχμαντ Ελντίν
Άχμαντ Μ. Ελντίν 
Απάντηση στον αξιότιμο κύριο Άχμαντ αντ-Ντιν (και όχι ελ-Ντιν, διότι το νταλ είναι ηλιακό γράμμα στα αραβικά)
Η βασική διαφορά μας με τον κύριο Άχμαντ αντ-Ντιν, τον οποίο δεν γνωρίζω προσωπικά, αν και θα το ήθελα, είναι, ότι επιθυμεί να διαβάζει κατά γράμμα και στατικά τις πηγές στις οποίες αναφερόμαστε και οι δύο, όπως επίσης και να διαμορφώνει την κοσμοαντίληψη του βάσει αυτών. Εγώ από την άλλη μελετώ ως πολιτικός επιστήμονας/ιστορικός ΟΧΙ ΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΙΑ, αλλά τα κοινωνικόπολιτικά συμφραζόμενα της. Αυτή είναι μία βασική διαφορά που επηρεάζει όλη τη συζήτηση από την αφετηρία της, ωστόσο πρέπει με κάποιο τρόπο να του εξηγήσω κι εγώ κάποια πράγματα.
Πρώτον, δεν έχω κάποια κρυφή ατζέντα πολεμικής κατά του Ισλάμ, τουναντίον έχω γνωρίσει χιλιάδες μουσουλμάνους κι έχω ωφεληθεί πνευματικά από τις συζητήσεις μαζί τους, ανεξαρτήτως διαφωνιών που είχαμε σε ορισμένα σημεία με κάποιους. Αυτό βέβαια συνέβη, διότι οι συζητήσεις μας ξέφευγαν από τα αυστηρά δογματικά στεγανά και περιστρέφονταν γύρω από το Ισλάμ ως στάση ζωής, πολιτισμό, αξίες ακόμα και πολιτική πρόταση. Δεν προτίθεμαι και ούτε ταιριάζει στην παιδεία μου να εκφράσω αξιολογικές κρίσεις για το Ισλάμ εν γένει, αντίθετα αυτό που με ενδιαφέρει είναι να αναδείξω πως συγκροτήθηκε ένας φονταμενταλιστικός λόγος και πως κάποια ιστορικά υποκείμενα «ξαναδιάβασαν» και αναβίωσαν την ίδια τους την παράδοση ως «λύση» για τις κοινωνίες τους που μαστίζονταν από διάφορες κρίσεις. Εξου και το γνωστό ισλαμιστικό (και όχι ισλαμικό, διότι κύριε Άχμαντ καταλαβαίνω την διαφορά) الإسلام هو الحل . Είναι σαν να γράφει κάποιος μουσουλμάνος ιστορικός για την Θεολογία της Απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική, για το προτεσταντικό κίνημα Social Gospel ή για την Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ, επιθυμώντας να εντοπίσει με ποιον τρόπο αλληλεπιδρούν οι θρησκευτικές αναφορές, τα σύμβολα και οι έννοιες με την εκάστοτε ρητορική και κοινωνική πρακτική και δράση.
Μια άλλη βασική ένσταση του κύριου Άχμαντ είναι, ότι δεν δικαιούμαι ως πολ. επιστημονας να μιλάω για τον Ιμάμη αλ Ουαχάμπ, επειδή έχω έλλειψη θεολογικών γνώσεων. Σαφώς και ισχύει, ωστόσο αυτό που ισχύει επίσης είναι, ότι η «θεολογία» ως πεδίο δεν αποτελεί παρθενογένεση, αλλά επικοινωνεί με την ιστορική πραγματικότητα που την περιβάλει και συνδιαμορφώνεται μαζί της. Ειδικά για τον Ουαχαμπισμό κύριε Άχμαντ είναι που πρέπει να μιλάει ένας πολ. επιστήμονας, δεδομένου ότι οι διδασκαλίες του Ιμάμη αποτέλεσαν το ιδεολογικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύχθηκε η δυναστεία των Σαούντ και συγκροτήθηκε η ίδια η εθνική αφήγηση της Σαουδικής Αραβίας. Εκτός βέβαια και αν για τα μουσουλμανικά κράτη και ιδίως για τη Σαουδ. Αραβία πρέπει να μιλούν μόνο θεολόγοι.
Είναι απόλυτα σεβαστό δικαίωμα του κύριου Άχμαντ να εκφράζει δημόσια τις ενστάσεις του, καλό όμως είναι όταν αναφέρεται στο έργο μου να μην χρησιμοποιεί επιλεκτικά ένα τμήμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων για τον υποφαινόμενο. Αν έχει διαβάσει ολόκληρη την μελέτη μου των περίπου 650 σελίδων, στην οποία βρήκε και αρκετές ιστορικές αστοχίες όπως αναφέρει, θα μπορούσε να δει, ότι καταλαβαίνω πολύ καλά τι σημαίνει tawhid ή εν πάση περιπτώσει καταλαβαίνω τι σημαίνει για τον ορθόδοξο σαλαφιστή μουσουλμάνο και ταυτόχρονα παρουσιάζω την πολιτική εργαλειοποίηση αυτής της θεολογικής έννοιας από τη δυναστεία της Σαουδικής Αραβίας. Επομένως θεολογία και πολιτική αναλυση φαίνεται καπως να ταυτίζονται εδώ.
Επιπλέον και χωρίς να γνωρίζω τη σχέση που έχει ο κύριος Άχμαντ με την αραβική γλώσσα, είμαι σίγουρος ότι ξέρει για τα αραβικά που γνωρίζω και για την δυνατότητα που έχω να αναφέρομαι σε φαινόμενα του αραβικού κόσμου διαβάζοντας τις δικές τους πηγές και να τις ερμηνεύω, χωρίς να εξαρτώμαι απαραίτητα από τις συνήθεις στερεοτυπικές αναφορές πολλών δευτερογενών αγγλόφωνων πηγών. Τέλος οι πηγές μου δεν είναι μόνο ο Αρκούν, που δεν σας αρέσει, αλλά και ο Τζαμάλ αντ-Ντιν αλ Αφγανί, ο Χασαν αλ Μπανα, ο Σάγιντ Κούτμπ, ο Καραντάουη, ο Μουχάμαντ Αμάρα και πολλοί άλλοι. Τα σχόλια είναι όλα καλοπροαίρετα και εύχομαι στον κύριο Άχμαντ υγεία και προκοπή στη ζωή του. Π.Κ.
Γεια σου Πάνο και ευχαριστώ για το σχόλιο σου. Επέτρεψε μου τον ενικό.
Όπως γνωρίζεις το «αλ» στην «σαμσία», ηλιακό όπως το μεταφράζεις, δεν προφέρεται, αλλά γραπτώς παραμένει το «αλ». Συνεπώς ορθά, γραπτώς, το έχουμε ως Ελ (η αλ) Ντιν, και όχι αντ Ντιν που στέκεται μόνο ως προφορικό. Ας περάσουμε όμως στα λεγόμενα σου:
Πολύ σωστά λες ότι το θέμα οφείλεις να το προσεγγίσεις ως πολιτικός επιστήμονας/ιστορικός. Αλλά αναγκάζεσαι, όπως αναφέρω και στο άρθρο, να σταθείς απέναντι σε θεολογικές έννοιες και όρους. Εδώ ακριβώς κάνεις το λάθος να πολιτικοποιείς θεολογικές λέξεις, σημασίες, έννοιες και συμπεριφορές. Και αυτό πιστεύω συνοψίζει την αστοχία απο μεριά σου. Επίσης, θεωρώ άδικο για τον Ιμάμη Μοχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ, να σχηματίζονται λάθος απόψεις, όταν μάλιστα έκανε αναφορά ο ίδιος αναιρώντας τες. (όχι σκέτο Ουαχάμπ, διότι ο «Αλ Ουχάμπ» ως ασμά – ονομασία, είναι ο Αλλάχ, που σημαίνει ο δωρητής/χορηγός. Ο Ιμάμης ονομάζεται ο υιός του Άμπντουλ Ουχάμπ, δηλαδή ο δούλος – άμπντ του Ουχάμπ).
Λες ότι διαβάζω στατικά και κατά γράμμα τις πηγές. Το πως βλέπει ο ένας τον άλλον στην ανάγνωση των πηγών αυτό είναι υποκειμενικό. Οφείλεις να επιχειρηματολογήσεις επ’αυτου. Από μεριά μου όμως, αυτό που υποστηρίζω, είναι ότι κάνεις λάθος διαχείριση των πηγών. Για παράδειγμα, δεν μπορείς να μην αναφέρεσαι στα ίδια τα λεγόμενα του Ιμάμη καθώς επίσης δεν μπορείς να βγάζεις πολιτικά συμπεράσματα για θέματα τα οποία είναι αυστηρά θεολογικά. Δεν μπορείς να πολιτικοποιείς, φερειπείν, θεολογικές έννοιες όπως το Ταουχίντ, το Σίρκ και την αγιολατρεία και να προσάπτεις στον Ιμάμη πολιτικές σκοπιμότητες.
Σαφώς και υπάρχει χώρος για πολιτική και ιστορική ανάλυση, αλλά για πολιτικές/ιστορικές καταστάσεις, όχι για θεολογικές. Καμιά αναφορά δεν κάνω, ούτε σου ασκώ κριτική για το πολιτικό σκέλος. Όπως ειδές η απάντηση μου περιορίστηκε στο κεφάλαιο της θρησκευτικής διάστασης. Και ενώ παραδέχεσαι το θρησκευτικό κομμάτι, ως τίτλο, προσπαθείς να το πολιτικοποιήσεις. Συνεπώς, όταν λες ότι δεν το μελετάς θρησκευτικά, καταλήγει να είναι (η να ακούγεται τουλάχιστον) λίγο αντιφατικό.
Θα ήθελα να υπογραμμίσω την βασική διάφορα μας. Εγώ λέω, όπως η πλειοψηφία των Μουσουλμάνων θεολόγων, ότι η διδασκαλία του Ιμάμη είναι καθαρά Ισλαμική και μόνο. Εσύ λες ότι δεν είναι αγνή Ισλαμική, αλλά μια εκδοχή. Τον κατηγορείς ότι επινόησε μια α παράδοση. Εδώ ακριβώς είναι η διαφορά μας. Δεν θα απαντούσα στη διατριβή σου εάν έμενες καθαρά σε πολιτικές και ιστορικές αναφορές των Σαούντ η τουλάχιστον να έκανες μια καταγραφή για το πως επηρέασε η ντάουα (Ισλαμικό κάλεσμα) του Ιμάμη. Εσύ έκανες ένα-δυο βήματα παραπάνω, βήματα τα οποία, πιστεύω, με την ειδικότητα που έχεις, δεν μπορείς να κάνεις. Πιο συγκεκριμένα, λες ότι ο Ιμάμης είχε την δικιά του Ισλαμική εκδοχή και ότι επινόησε καταστάσεις. Αυτός είναι θεολογικός λόγος, όχι πολιτικός/ιστορικός. Από την στιγμή που μιλάς για Ισλαμικές εκδοχές μπαίνεις σε ένα πλαίσιο το οποίο δεν γνωρίζεις. Οφείλεις να έχεις θεολογικές γνώσεις για να αποκωδικοποιήσεις την «εκδοχή» του Ιμάμη.
Διευκρινίζω ότι εκτιμώ και σέβομαι την επιστήμη σου. Όμως αυτό δεν σημαίνει οτι μπορείς να εισχωρείς σε θεολογικά πεδία, πόσο μάλλον να κάνεις αναλύσεις με «εργαλεία» τα οποία δεν θα σε βοηθήσουν να κατανοήσεις κανένα συμφραζόμενο. Είμαι πεπεισμένος ότι δεν λειτουργείς πολεμικά κατά του Ισλάμ, αλλά χωρίς να το καταλαβαίνεις, αδικείς έναν άνθρωπο ο οποίος, όπως και εσύ άλλωστε παραδέχεσαι, στα έργα του έχει μόνο το μότο قال الله تعالى وقال الرسول – ο Αλλάχ λέει το τάδε και ο Προφήτης του λέει το τάδε, δηλαδή καθαρή αγνή Ισλαμική τοποθέτηση. Συνεπώς, για ποια εκδοχή μιλάμε και για ποιες πολιτικές σκοπιμότητες.
Είναι ευχάριστο όταν λες ότι δεν μπορείς να εκφράσεις αξιολογικές κρίσεις για το Ισλάμ, αλλά αμέσως μου το χαλάς όταν μιλάς για συγκρότηση φονταμεταλιστικού λόγου. Το εάν είναι φονταμελιστικο η όχι αυτό θα το κρίνουμε θεολογικά και όχι πολιτικά. Διότι για να χαρακτηρίσεις κάτι ως φονταμελιστικο, οφείλεις πρώτα να γνωρίζεις τον θεολογικό ορισμό της μετριοπάθειας από την οποία ξεπήδησε το φονταμεταλιστικό. Όλα αυτά όπως καταλαβαίνεις Πάνο περιστρέφονται γύρω από το θεολογικό κομμάτι και όχι το πολιτικό. Δεν μπορεί ο πολίτικος λόγος να κρίνει τον θρησκευτικό εξτρεμισμό η την μετριοπάθεια για έναν Ιμάμη.
Περί Ισλαμισμού και Ισλαμιστικού έχω τοποθετηθεί εδώ. Όσον αφορά το الإسلام هو الحل δεν είναι μοτο των οργανώσεων, είναι Κορανική τοποθέτηση, άρα Ισλαμικό. Πιστεύω ότι δεν θεωρείτε όλους τους Μουσουλμάνους ως Ισλαμιστές επειδή πιστεύουν ότι το Ισλάμ είναι η λύση για όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας και του πλανήτη; Εάν τώρα καταπιάνεσαι με την εκμετάλλευση των αδελφών Μουσουλμάνων και άλλων πολιτικοποιημένων «Ισλαμιστικών» οργανώσεων που χρησιμοποιούν αυτήν την έκφραση για τις πολιτικές τους φιλοδοξίες, αυτό είναι άλλο θέμα και μπορεί να μην διαφωνήσουμε.
Συμφωνώ ότι η θεολογία επικοινωνεί με την ιστορική πραγματικότητα, ακόμα και με την πολιτική. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ο πολιτικός αναλυτής μπορεί να καταπιαστεί με θεολογικές έννοιες και ορολογίες. Άλλο η θεολογική προσέγγιση και άλλο η ιστορική. Μελετώντας ιστορία δεν σημαίνει οτι μελετάς θεολογία. Η πολιτική/ιστορική προσέγγιση των Σαούντ δεν δίνει το ελεύθερο στον πολιτικό επιστήμονα να έχει άποψη και γνώμη για την θεολογία μιας πίστης δίνοντας (λανθασμένους) ορισμούς περί ορθής η ανορθόδοξης εκδοχής, αυτή είναι θεολογική συζήτηση, όχι πολιτική. Το να μιλά κάποιος από την πολιτική και την ιστορική σκοπιά για την Σ. Αραβία δεν σημαίνει ότι μπορεί να συγχέει ισλαμικούς θεολογικούς ορισμούς καταλήγοντας να τους πολιτικοποιεί η να τους ταυτίζει γεωγραφικά.
Το έργο σου το διάβασα και επικεντρώθηκα να απαντήσω συγκεκριμένα σε ένα τμήμα του (περί Ουχαμπισμού). Ολόκληρη όμως και σε κάθε σημείο που αναφέρεσαι σε θεολογικούς όρους και εξηγήσεις εντοπίζω λάθη και ανακρίβειες. Συγκεκριμένα, επιμένεις να «ανακαλύπτεις» ότι σε κάθε θεολογική τοποθέτηση του Ιμάμη κρύβεται και μια πολιτική σκοπιμότητα. Δεν λέω ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί (δες αδελφούς Μουσουλμάνους, Χίζμπ ατ Ταχρίρ κτλ), αυτό που λέω είναι ότι ο συγκεκριμένος Ιμάμης είναι αθώος από αυτές τις θεωρίες διότι τα κείμενα του στηρίζονται σε قال الله تعالى وقال الرسول , στο Κοράνι και στην Σούννα, όχι σε προσωπικές εκτιμήσεις και θεωρίες.
Τέλος, υπογραμμίζεις την σχέση σου με την αραβική γλώσσα και την ικανότητα που έχεις να διαβάζεις αυτούσιες τις πηγές. Αυτό είναι θετικό και πολύ καλό, όμως επειδή και εγώ το κάνω αυτό, στο θεολογικό κομμάτι, είδα πολύ φτωχή βιβλιογραφία από μεριά σου για τον Ιμάμη. Καλοπροαίρετα αναφέρω, με κάθε ειλικρίνεια, ότι αν σε είχα στην εξεταστική επιτροπή για την διατριβή σου θα σε έκοβα.
Δεν νοείται να παραπέμπεις τον μελετητή, σχετικά με τον Ιμάμη, σε πηγές τύπου Αρκούν και να μην συμπεριλαμβάνεις τα απολογητικά κείμενα του ίδιου του Ιμάμη. Καταλαβαίνεις λοιπόν ότι προκύπτει και ένα γενικό θέμα περί ορθής διαχείρισης των πηγών. Τα αραβικά είναι σημαντικά ως γνώση αλλά από μόνα τους δεν σε βοηθούν στο να θεολογήσεις και να αποκωδικοποιήσεις θέματα ακίντα (δογματικής διδασκαλίας). Χωρίς Κορανικές γνώσεις και Σούννα, με την μεθοδολογία των Σαχάμπα και των Σάλαφ, τα αραβικά δεν ωφελούν. Οι χειρότεροι αιρετικοί που καταγράφηκαν στην Ισλαμική ιστορία είναι αυθεντίες στην αραβική γλώσσα. Δες το τραγικό δογματικό λάθος του Αρκούν περί Κούφρ (απιστίας).
Όσο για τους Τζαμάλ αντ-Ντιν αλ Αφγανί, Χασαν αλ Μπανα, Σάηιντ Κούτμπ, Καραντάουη και άλλοι σαν αυτούς, δεν σχετίζονται στο ελάχιστο με την Ισλαμική Ορθοδοξία του Ιμάμ Μουχάμαντ Ίμπν Άμπντουλ Ουαχάμπ. Οι πρώτοι είναι πολιτικοποιημένοι (και εδώ μπορεί να έχεις κάθε δικαίωμα στην πολιτική ανάλυση) ο τελευταίος είναι θεολόγος μεταρρυθμιστής. Μεγάλη διαφορά.
Για άλλη μια φορά, και κλείνω με αυτό, εκτιμώ την επιστήμη σου. Είσαι ένας επιστήμων στο αντικείμενο σου. Ξανατονίζω στο αντικείμενο σου, πολιτικές επιστήμες. Δεν είσαι θεολόγος ούτε έχεις θεολογικές και δογματικές Ισλαμικές γνώσεις για να ερμηνεύσεις τον Ιμάμη. Και μπορεί να μην θέλεις, όπως λες, να κάνεις θεολογική ερμηνεία, αλλά οι λέξεις και οι έννοιες που χρησιμοποιείς δηλώνουν το αντίθετο, άθελα σου βεβαίως. Όλα αυτά με κάθε ειλικρίνεια και καλοπροαίρετα. Να σε καλά…
Αγαπητέ Άχμαντ,
να σου αναφέρω ειλικρινά ότι η απάντηση σου με καλύπτει στα περισσότερα σημεία και γενικά ως προς το ύφος της, το οποίο συνάδει με το ευγενές επίπεδο που έχεις και στις συνεντεύξεις σου. Οι αιτιάσεις σου είναι κατανοητές, ωστόσο η διαφορά μας παραμένει στο πως αντιλαμβανόμαστε τον φονταμενταλισμό, τον οποίο ερμηνεύω πιο κριτικά και ιδεολογικά, δλδ. όχι απαραίτητα ως ένα φαινόμενο δόγματος αλλά ως μία τάση που παράγει πολιτικά αποτελέσματα. Σαφώς και υπάρχει το πεδίο εκείνο ανάλυσης που αφορά τους καθ’ ύλην αρμόδιους, δλδ. τους θεολόγους, υπάρχει όμως και η πολιτική έκφραση του κάθε φονταμενταλισμού και αυτή είναι ορατή σε διάφορα κινήματα θρησκευτικών αναφορών από τους πρώτους Φονταμενταλιστές της Αμερικής μέχρι και τους Σιωνιστές, αλλά και τους Ινδουϊστές. Αυτό είναι ακριβώς και το σημείο απ’ όπου προσπαθώ να προσεγγίσω την περίπτωση της Μεταρρύθμισης του Μονοθεϊσμού, για να μη τον πω Ουαχαμπισμό μιας και γνωρίζω ότι έτσι τον αποκαλούν οι πολέμιοι του. Δεν έχω καμία πρόθεση, ούτε κατάρτιση να αξιολογήσω τον Ιμάμη και να τον κρίνω θεολογικά, εντούτοις μπορώ να ερευνήσω το πολιτικό αποτύπωμα του θεολογικού του λόγου στον χρόνο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι οι διδασκαλίες του Ιμάμη υπήρξαν άρρηκτα συνδεδεμένες με την διαδικασία κρατικής συγκρότησης στην Αραβία από τα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι την οριστική ίδρυση του βασιλείου της Σαουδ. Αραβίας το 1932. Από κει και πέρα, παραθέτω συγκεκριμένα σημεία από το έργο του Άμπντ αλ Ουαχάμπ όχι για να αποδώσω πολιτικές σκοπιμότητες στον ίδιο αλλά για να κάνω κάποιους παραλληλισμούς με τις επιδόσεις της δυναστείας των Σαούντ, π.χ. η καταδίκη του πολυθεϊσμού μεταφράζεται σε πολιτική πρακτική, όταν δικαιολογεί την ανάγκη καταστροφής του προσκυνηματικού χαρακτήρα της οικονομίας άλλων οάσεων και την «υποταγή στη μία πρωτεύουσα». Ως προς τα απολογητικά κείμενα του Ουαχάμπ σαφώς και γνωρίζω ότι ήταν πολυγραφότατος, ωστόσο πέραν του κύριου έργου του, κατάφερα να εντοπίσω, μέσω του ψηφιοποιημένου αρχείου αραβικών βιβλιοθηκών, και κάποιους πάνω κάτω συγκαιρινούς του χρονικογράφους όπως ο Χουσέιν μπν Γανάμ και ο Οθμάν μπν Μπισρ και παράγματι παρέθεσα κάποιες φερόμενες ως επιστολές του στους κατοίκους διάφορων οάσεων.
Το ξαναλέω ότι καταλαβαίνω τις αιτιάσεις σου και το υπόβαθρο των επιχειρημάτων σου, αλλά μία εκ των διαφορών μας την οποία και δε μπορούμε, ούτε χρειάζεται να λύσουμε είναι, ότι εγώ βάσει των διαβασμάτων και των επιστημονικών εργαλείων που χρησιμοποιώ θεωρώ ότι σε όλες τις θρησκείες και κυρίως τις μονοθεϊστικές υπάρχει μία εγγενής τάση επινόησης ενός εξωραϊσμένου, «αγνού» παρελθόντος, το οποίο επανέρχεται ως «παράδοση» και πρόταγμα καθοδήγησης για τους πιστούς διάφορων ιστορικών περιβαλλόντων ανά τους αιώνες. Αυτό εννοώ όταν αναφέρομαι σε συνθήκες συγκρότησης φονταμενταλιστικού λόγου και βέβαια ξανατονίζω ότι προσεγγίζω όλο αυτό το ζήτημα ιστορικά, χωρίς να θέλω να εκφράσω καμία αξιολογική κρίση. Το αν διαπράχθηκαν για παράδειγμα και εγκλήματα κατά των ανθρώπων κατά την διάρκεια αυτής της διαδικασίας, αποτελεί ένα δεύτερο στάδιο ιστορικής συζήτησης και ανάλυσης, όπου πλέον περνάμε στα πολιτικά προϊόντα των φονταμενταλισμών.
Επιπλέον, όσον αφορά την πολιτικοποίηση των θεολογικών εννοιών δεν αποτελεί δική μου πρωτοτυπία, αλλά των ίδιων των μουσουλμάνων σε κάποιες εποχές και αυτό είναι ένα ζήτημα που διαρκώς με γοητεύει και με παροτρύνει να το ερευνώ. Για παράδειγμα οι κορανικές αναφορές στον όρο islah. Σαφώς και δε θα εμπλακώ σε μια διαδικασία θεολογικής εξήγησης της έννοιας, όπως παρουσιάζεται στο Κοράνιο ή ακόμα και στα γραπτά του Άμπντ αλ Ουαχάμπ, ωστόσο θα εξετάσω τον τρόπο με τον οποίο η έννοια καταλήγει να ταυτίζεται με τον σύγχρονο όρο της «μεταρρύθμισης» σε μία εποχή όπου οι μουσουλμανικές δυναστείες, όπως η οθωμανική ή η αιγυπτιακή προσπαθούσαν να μεταρρυθμίσουν τα κράτη τους κατά τα δυτικά πρότυπα (π.χ. Τανζιμάτ), την ίδια στιγμή που μουσουλμάνοι στοχαστές όπως ο Άμπντου και ο Αφγανί αντιπρότειναν έναν εναλλακτικό δρόμο για την μεταρρύθμιση, μέσω της επιστροφής στα θεμέλια της θρησκείας, όπως ανέφεραν. Σε κάθε περίπτωση είναι ενδιαφέρον από ιστορικής άποψης το πως στοχάστηκαν για τα «αίτια της παρακμής τους» σε σχέση με την τότε καπιταλιστική και αποικιοκρατική Δύση, τόσο οι εκσυγχρονιστικές ελίτ, όσο και ένας θεολόγος σαν τον Μουχάμαντ Άμπντου, πολιτικοποιώντας εν τέλει την θεολογική έννοια του Islah και κληροδοτώντας την σε επόμενες γενιές διανοούμενων και πολιτικών ακτιβιστών.
Εν κατακλείδι, αναφέρω ότι λαμβάνω υπ’ όψιν τα σημεία που έθιξες και σε ευχαριστώ ξανά για την πνευματικά γόνιμη συζήτηση.
Π.Κ.
Μερικές παρατηρήσεις μιας και στα περισσότερα που λες δεν έχω λόγο να διαφωνήσω.
Λες:
Βεβαίως και μπορείς, άλλωστε είναι το αντικείμενο σου. Η τοποθέτηση μου είναι ότι σε όλο αυτό ότι δεν «συγκρατιέσαι» στο πολιτικό αποτύπωμα αλλά εκφράζεις θεολογική άποψη χρησιμοποιώντας θεολογικούς όρους (ταουχίντ, σίρκ, ταφολατρεία, κτλ). Επιπλέον, ηθικολογείς άθελα σου σε αυτές της θεολογικές έννοιες, αθωώνοντας τις παγανιστικές πρακτικές και χαρακτηρίζοντας το τουουχίντ αυστηρό. Εάν έμενες στην ιστορική καταγραφή, αν θες και στην πολιτική, και το πως η ντάουα του Ιμάμη έδωσε και πολιτική δύναμη, τότε θα ήσουν εύστοχος. Όταν όμως προσπαθείς να αποκωδικοποιήσεις την ντάουα του Ιμάμη με πολιτική ανάλυση (ως ατζέντα των Σαούντ) τότε ξεκινά το πρόβλημα.
Λες:
Υπάρχει θεολογική ανάγκη όχι πολιτική. Ο σκοπός εδώ δεν είναι να καταστραφεί η οικονομία αλλά η παγανιστική αντίληψη και πρακτικές. Είδωλα και μαυσωλεία καταστράφηκαν διότι ο κόσμος τα προσκυνούσε με επίκληση προς τον νεκρό. Σχεδόν ολόκληρο το Κοράνι καταδικάζει αυτές τις πρακτικές. Όπως γνωρίζεις ο Προφήτης μας το πρώτο πράγμα που έκανε, όταν κατέκτησε την Μέκκα, ως αρχηγός κράτους, ήταν να καταστρέψει κάθε είδωλο. Η καταδίκη του πολυθεϊσμού μεταφράζεται καθαρά σε μια θεολογική πρακτική όχι πολιτική. Εάν είχε πολιτικές ωφέλειες για τους Σαούντ αυτό είναι κάτι διαφορετικό με το οποίο μπορείς να καταπιαστείς. Όταν όμως μεταφράζεις έναν κεντρικό πυλώνα του Ισλάμ ως πολιτική σκοπιμότητα των Σαούντ, αγνοώντας την βασική θεολογική έννοια και ουσία, τότε αυτό είναι λίγο άδικο.
Εάν κάποιος θέλει να επιστρέψει στα θεμέλια της ιδεολογίας του η της πίστης του αυτό είναι καλό και θεμιτό. Δεν είναι επινόηση. Είναι μια επιστροφή στο ήδη υπάρχον το οποιο «θάφτηκε» με λάθος πρακτικές και πεποιθήσεις. Και το Ισλάμ είναι το μόνο θρήσκευμα το οποιο μπορεί να προσφέρει το παρελθόν του, αυτούσιο, μιας και έχουμε αναλυτικές και συγκεκριμένες πηγές από τον Προφήτη, τους Σαχάμπα, τους Ταμπιήν, τους τάμπα Ταμπιήν (Σάλαφ). Οι Σάλαφ οι οποίοι έδιναν πολύ προσοχή στο κομμάτι της κριτικής (προφορικά και γραπτά) σχετικά με το τι είναι Ισλάμ και τι όχι. Η επιστροφή στους Σάλαφ είναι κάτι που καταγράφεται στο Κοράνι και απαραίτητη προϋπόθεση για έναν Μουσουλμάνο που επιθυμεί να τηρήσει το Ισλάμ έτσι όπως διδάχτηκε από τον Προφήτη του. Δες εδώ http://wp.me/peq61-aX1
Δεν είπα ότι αποτελεί δική σου πρωτοτυπία. Απλώς λεω ότι αυτό δεν είναι εύστοχο για να βγάλεις υγιή συμπεράσματα. Γιαυτο και αυτοί οι Μουσουλμάνοι (αδελφοί Μουσουλμάνοι, Χίζμπ ατ Ταχριρ, Σάηντ Κούτμπ, Χάσαν αλ Μπάνα, αλ Αφγάνι, κτλ) είναι αιρετικοί με βάση την Σαλαφία. Διότι ανακάτεψαν τα πολιτικά με τα θεολογικά και η μεθοδολογία τους είναι αντίθετη με αυτήν των Σαχάμπα.