Λίγα λόγια για την Εικονομαχία

Για περισσότερο από έναν αιώνα η  Βυζαντινή Αυτοκρατορία ταλανιζόταν από έντονες  εσωτερικές διαμάχες. Κατά την εποχή του Λέοντα Γ’ ( 717-741) παρατηρήθηκε έντονα το φαινόμενο της υπερβολικής ευλάβειας προς  τις εικόνες που αναπαριστούσαν τον Χριστό, την Παναγία και τους αγίους.  Σημειώνονταν ακραίες συμπεριφορές προς τις εικόνες, καθώς ο λαός  τις αντιμετώπιζε ως θαυματουργές και δεν ήταν λίγοι αυτοί που έφτασαν στο σημείο να τρώνε κομμάτια των εικόνες με σκοπό να γιατρευτούν από κάποια πάθηση  ή να αποκτήσουν την ευλογία της εικόνας.[1]

Όλα ξεκίνησαν όταν οι χριστιανοί μοναχοί προσπάθησαν με ποικίλους τρόπους να κατηχήσουν τις αμόρφωτες μάζες , οι οποίοι αδυνατούσαν να έρθουν σε επαφή και να διαβάσουν θρησκευτικά κείμενα, παραβλέποντας τις γραφές, οι οποίες   σε κανένα σημείο τους δεν αναφέρουν  ότι επιτρέπεται η πρακτική αναπαράστασης των ιερών προσώπων.[2] Κατά αυτόν τον τρόπο κατοχυρώθηκε μέσα στα εικονογραφικά εργαστήρια της αυτοκρατορίας το σημερινό πρόσωπο του Ιησού, της Παναγίας και όλων των Αγίων, το οποίο διαφέρει κατά πολύ από το πραγματικό, όπως άλλωστε είναι φυσικό καθώς κατά τη διάρκεια της ζωής του Ιησού και όλων των άλλων προσώπων δεν υπήρξε απεικόνισή τους.

Η κορύφωση αυτών των τελετουργικών που << αγιοποιούσαν >> τις εικόνες κορυφωνόταν κάθε φορά που κάποιος εχθρός πολιορκούσε την πρωτεύουσα. Κατά αυτή την μέρα ο Πατριάρχης περιέφερε στα τείχη την εικόνα της Παναγίας, ώστε να εξασφαλίσει την προστασία της και την επικείμενη σωτηρία της πρωτεύσας και σε περίπτωση νίκης  θεωρούσαν ότι η Παναγία ήταν εκείνη  που τους ευσπλαχνίστηκε και σε περίπτωση ήττας  πίστευαν στη Θεία δίκη[3].

Όλες αυτές τις ακρότητες θέλησε να τις αντιμετωπίσει ο Λέων Γ’ , ο οποίος καταγόταν από τη Γερμανίκεια της Συρίας και  επηρεασμένος καθώς ήταν από της ανεικονικές αντιλήψεις των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας, στις οποίος επικρατούσαν οι Ισλαμικές και οι Εβραϊκές αντιλήψεις , οι οποίες απαγόρευαν την απεικόνιση των Θείων προσώπων.  Στα πλαίσια λοιπόν των μεταρρυθμίσεων που επιχείρησε στο κράτος, μία από αυτές ήταν η κατάργηση της προσκύνησης των εικόνων , καθώς θύμιζε τις ειδωλολατρικές  πρακτικές , οι οποίες δεν είχαν εξαλειφθεί εντελώς καθώς έβρισκαν υποστηρικτές στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα

Όλη αυτή η διαμάχη κορυφώθηκε όταν το 726 όταν Λέων Γ΄ δίνει την εντολή να αφαιρεθούν οι πρώτες εικόνες από την Κωνσταντινούπολη. Από τότε ξημέρωσε μία άλλη μέρα για την πορεία της αυτοκρατορίας. Στην πραγματικότητα συγκρούονταν δύο αντιλήψεις, δύο γεωγραφικοί χώροι, δύο παραδόσεις, δύο κοινωνικές ομάδες. Στην πλευρά των εικονολατρών βρίσκονταν όσοι ήταν προσκολλημένοι στις αρχέγονες δοξασίες και σε μία θρησκεία που βασιζόταν στις αισθήσεις. Αυτήν την ομάδα την απαντούσαν μοναχοί, αμόρφωτοι και κυρίως γυναίκες. Αντίθετα στην πλευρά των εικονομάχων  τάχτηκε όλοι οι ανώτερη τάξη, οι μορφωμένοι, ο ανώτερος κλήρος και το περιβάλλον του αυτοκράτορα. Όσοι δηλαδή είχαν πρόσβαση στα ιερά βιβλία κα συνεπώς στην ορθή χριστιανική πίστη.[4]

Σε όλη αυτή τη διαμάχη όπως ήταν φυσικό δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχος ο πάπας Γρηγόριος Β΄, ο οποίος με αφορμή την αντίθεσή τους προς την εικονομαχική πολιτική του Λέω Γ , βρίσκει την ευκαιρία να αποσπάσει περιοχές που πνευματικά ανήκαν στο Βυζάντιο.

Η αποκορύφωση στο ζήτημα των εικόνων έρχεται όταν στον θρόνο ανέρχεται ο γιος του Λέων Γ , ο Κωνσταντίνος Ε ο οποίος ήταν τόσο φιλομαθής και  απέκτησε το τίτλο  << αυτοκράτορας – θεολόγος>> καθώς ασχολήθηκε υπερβολικά με τα θρησκευτικά ζητήματα και άφησε πίσω του αξιόλογο συγγραφικό έργο. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του  καταστράφηκαν πολλές εικόνες εκκλησιών , αγιογραφίες και καταργήθηκε η προσκύνηση των ιερών λειψάνων, φυλακίστηκαν μοναχοί και δημεύθηκε όλη η περιουσία των μοναστηριών, καθώς φοβόταν την οργή του Θεού .[5]

Την τελική λύση, έφερε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 842 με εριστική αναστήλωση των εικόνων, απελευθέρωση των μοναχών και επιστροφή της περιουσίας των μονών., για λόγους πολιτικούς και οικονομικούς, αλλά και προσωπικού συμφέροντος και όχι για Θεολογικούς λόγους.   Τέλος ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα  της εικονομαχίας είναι ότι καταστράφηκαν όλα τα έγγραφα και οι θέσεις των εικονομάχων , ένα σπουδαίο υλικό για την ιστορική έρευνα, που θα έδινε σπουδαίες απαντήσεις και στα Θεολογικά ζητήματα.

Ελένη Παπακωσνταντίνου – Ιστορικός   

---

[1] Serge Berstein – Pierre Milza , Ιστορία της Ευρώπης 1, Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαικά κράτη, σελ.66-70, εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

[2] Ν.Δ Πασάς, Βυζαντινή Διαμάχη Εικονοφόβων και Εικονοφίλων, 711 – 843, Ιστορία – Θεολογία – Τέχνη, Αθήνα 1983

[3] Serge Berstein – Pierre Milza , Ιστορία της Ευρώπης 1, Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαικά κράτη, σελ.66-70, εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

[4] Serge Berstein – Pierre Milza , Ιστορία της Ευρώπης 1, Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, σελ.66-70, εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

[5] Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδόσεις Βάνιας  Θεσσαλονίκη 2001