Νορβηγία: Ο δράστης που φέρεται να ασπάστηκε το Ισλάμ

Τις τελευταίες ώρες μια εμμονή διακατέχει τα ΜΜΕ για το θρήσκευμα του τοξοβόλου φονιά της Νορβηγικής πόλης Κόγκσμπεργκ. Μέχρι αυτήν την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές τα κίνητρα του δράστη είναι άγνωστα όπως επίσης η ιδεολογία του.

Η πηγή που αναφέρει ότι ο δράστης είχε ασπαστεί το Ισλάμ είναι ένα τηλεοπτικό δίκτυο της χώρας το οποίο τόνισε ότι ο τοξοβόλος αντιμετώπιζε ψυχολογικά προβλήματα. Οι αρχές της χώρας όμως δεν έχουν επιβεβαιώσει τίποτα απ΄ αυτά.

Ακόμα όμως και αν δεχτούμε ότι ο δράστης είχε ασπαστεί το Ισλάμ, αυτό μας διαφωτίζει σε κάτι ως προς τα κίνητρα; Σαφώς και όχι. Έτσι όπως δεν μας διαφωτίζει το θρησκευτικό υπόβαθρο ενός Χριστιανού, Ινδουιστή η Εβραίου φονιά, ιδιαίτερα στην περίπτωση που το άτομο έχει πλούσιο ιατρικό ιστορικό για την ψυχολογική του κατάσταση. Ορισμένες πληροφορίες αναφέρουν ότι προσπάθησε να δολοφονήσει και τους γονείς του. 

Η εμμονή για την ανάδειξη του θρησκεύματος του δράστη, πάντα στην περίπτωση που είναι Μουσουλμάνος, δεν είναι κάτι καινούργιο από πολλά δυτικά ΜΜΕ. Τα στερεότυπα ως προς την καταγραφή της είδησης μαρτυρούν Ισλαμοφοβικές τάσεις και ξεκάθαρο αντιΜουσουλμανισμό. Από αυτά τα ίδια ειδησεογραφικά σχεδόν ποτέ δεν θα διαβάσουμε παχουλούς και χοντροκομμένους τίτλους για εγκληματίες και μακελάρηδες που το ιδεολογικό τους υπόβαθρο σχετιζόταν με αυτό της ακροδεξιάς, του ναζισμού, της πολιτικής παράταξης στην οποία ανήκουν, του Χριστιανισμού, του Ιουδαϊσμού, του Ινδουισμού και διάφορων άλλων θρησκειών/ιδεολογιών. Σε αυτές τις ομάδες το θρήσκευμα και η ιδεολογία σπάνια θα κάτσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου, ο δράστης θα χαρακτηριστεί με ευκολία ως ψυχικά ασταθής, φυσικά δεν θα τίθεται θέμα τρομοκρατικής ενέργειας και η είδηση θα ξεχαστεί σε λιγότερο από 24ωρες.

Για τα αντιΜουσουλμανικά στερεότυπα που παρατηρούνται στον ειδησεογραφικό χώρο έχουν γίνει αρκετές έρευνες και μελέτες που αποδεικνύουν του λόγου του αληθές. 

Σε μια πρόσφατη ανάλυση με τίτλο : «Η επίδραση των ΜΜΕ και των στερεοτύπων στην Μουσουλμανική κοινότητα και η διασύνδεση με την τρομοκρατία», του Κωνσταντίνου Καραλαριώτη, Ερευνητή της Ομάδας Κοινωνικών Ζητημάτων, διαβάζουμε στην ενότητα για την επιρροή των ΜΜΕ

«..Τα ΜΜΕ, ως η “4η εξουσία”, όπως χαρακτηρίζονται, είναι ένας σημαντικός κοινωνικός παράγοντας, με δυνατότητα να επηρεάζουν τις πεποιθήσεις των κοινοτήτων. Παράλληλα, σε ζητήματα που το κοινό δεν έχει άμεση επαφή και εμπειρία, τα Μέσα αναλαμβάνουν να το ενημερώσουν με τις απεικονίσεις τους να έχουν μεγαλύτερη πλέον σημασία∙ ενώ συχνά η εκάστοτε απεικόνιση ενδέχεται να μην συνάδει με την πραγματικότητα (Gerbner, 1998).  Η επιρροή τους δύναται να προκαλεί σημαντικό αντίκτυπο στις μειονότητες, υποβάλλοντάς τες σε πιέσεις αποκλεισμού, υπονοώντας ότι κατέχουν χαρακτηριστικά πολιτισμού και κουλτούρας, πλήρως παράτερα σε σχέση με τα έθιμα και τα ήθη της χώρας όπου καταφθάνουν (Akbarzadeh S. & Smith B.J., 2005). Σύμφωνα με την Leti Volpp (2014), οποιαδήποτε ενέργεια κάνει ένας Μουσουλμάνος δύναται να ληφθεί ως τρομοκρατική∙ άτομο το οποίο εκ πρώτης όψεως ανήκει στην μουσουλμανική κοινότητα ή κατάγεται από αραβικές χώρες ή την Μέση Ανατολή θεωρείται πιθανότατα τρομοκράτης∙ οποιαδήποτε μαζική δολοφονία εκλαμβάνεται ως αποτέλεσμα μουσουλμανικής τρομοκρατίας. Συνεπώς, οι εν λόγω ομάδες αναγνωρίζονται απευθείας ως τρομοκράτες και όχι ως πολίτες. Σύμφωνα με τους Allouche & Lind (2010), στο Ηνωμένο Βασίλειο και μετά τις επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2005, οι Μουσουλμάνοι -ειδικότερα όσοι έχουν γεννηθεί εκτός της χώρας- όλο και περισσότερο αντιμετωπίζονταν ως απειλή της εθνικής ασφάλειας. Το συγκεκριμένο φαινόμενο κατά πάσα πιθανότητα ερμηνεύεται από την τάση των ΜΜΕ να συνδέουν επανειλημμένως τις λέξεις “Μουσουλμάνος” και “Τρομοκρατία”, ούτως ώστε να επιτευχθεί η υψηλότερη δυνατή ακροαματικότητα και αλληλεπίδραση με το κοινό. Οι επιθέσεις με Ισλαμιστές δράστες, κατά μέσο όρο, επιδέχονται 357% περισσότερη δημοσιογραφική κάλυψη από τις υπόλοιπες (Kearns E., Betus A., Lemieux A., 2018).»

Τέλος, σύμφωνα με τους Esses V.M, Medianu S & Lawson A.S (2013), η αβεβαιότητα που διακατέχει το ζήτημα της μετανάστευσης, σε συνδυασμό με την τάση των Μέσων να εστιάζουν στις αρνητικά φορτισμένες εικόνες, μπορεί να ωθήσει στον διαχωρισμό προσφύγων και μεταναστών από το ανθρώπινο είδος μέσω της στέρησης των ανθρώπινων ιδιοτήτων τους, καθώς και σε συλλογική κοινωνική αβεβαιότητα. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης έρευνας, φάνηκε πως η απεικόνιση των μεταναστών/προσφύγων ως πιθανή ή υπαρκτή απειλή (π.χ. τρομοκράτες) ωθεί τους πολίτες να αποκόψουν χαρακτηριστικά όπως η ευγένεια, η ηθική, ο αυτοέλεγχος και η γνωστική πολυπλοκότητα από τους πρώτους∙ ακόμη και η αποτύπωση μιας μικρή ομάδας αιτούντων άσυλο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ευρύτερη κοινωνική ομάδα.

Ενώ, λοιπόν, οι περισσότερες επιθέσεις με δράστες εξτρεμιστές Ισλαμιστές χαρακτηρίζονται σχεδόν άμεσα ως τρομοκρατικές και μέρος ενός συνόλου επιθέσεων μιας οργάνωσης, στις υπόλοιπες περιπτώσεις αρχικά θεωρείται ότι ο δράστης έδρασε μόνος του (lone wolf) ή/και ότι έπασχε από κάποια ψυχική ασθένεια∙ την ίδια στιγμή που σύμφωνα με έρευνα των E.Corner & P.Gill (2014), οι τρομοκράτες που δρουν ατομικά -ανεξαρτήτως ιδεολογικού υπόβαθρου-  είναι 13.49 φορές πιθανότερο να πάσχουν από κάποιου είδους ψυχική ασθένεια. Πολλές είναι και οι περιπτώσεις στις οποίες γίνεται χρήση του χαρακτηρισμού “έγκλημα μίσους”/ρατσιστική επίθεση, αλλά όχι απαραίτητα τρομοκρατική -ακόμη και αν πρόκειται για πολιτικό εξτρεμισμό, λ.χ χρήση του όρου “racist shooting” (Deutsche Welle, 2020). Ακόμη στην περίπτωση του Ισλαμιστή δράστη, η αποκοπή από το ανθρώπινο στοιχείο του γίνεται σχεδόν ακαριαία, εν αντιθέσει με τον Χριστιανό, λευκό άνδρα, ο οποίος διατηρεί την ανθρώπινη ιδιότητα του (Corbin, 2017). Συχνά παρατηρείται μια ανθρώπινη αποτύπωση των μη-Ισλαμιστών δραστών, με τα ΜΜΕ να δημιουργούν περιεχόμενο αφιερωμένο στην παιδική ηλικία ή στο πόσο ευγενικός και ντροπαλός ήταν ο δράστης (π.χ δηλώσεις για τον δράστη στο Χάναου) (Reuters, 2020), χρήση του όρου “Απαρατήρητος Άνθρωπος” (Καθημερινή, 2020).  Κατά τον ίδιο τρόπο, στην συγκεκριμένη περίπτωση γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην ψυχική κατάσταση του δράστη και στο γεγονός πως κατά πάσα πιθανότητα κάποιο τραύμα ήταν που τον ώθησε σε μια τέτοια αποτρόπαια πράξη -όχι η θρησκεία ή η ιδεολογία του. Σκοπός δεν είναι να αμφισβητήσουμε το ενδεχόμενο όντως κάποιος δράστης να πάσχει από μια ψυχική ασθένεια, αλλά να εφαρμόζουμε αυτήν την παράμετρο στο σύνολο των περιπτώσεων κι όχι κατ’ επιλογήν..»

Να σημειώσουμε σαν επίλογο, και το καταθέτω σαν Μουσουλμάνος, ότι οι παραδοσιακές πολεμικές και αιτιάσεις κατά των Ισλαμικών κοινοτήτων, περί δήθεν απειλής, παράλληλων κοινωνιών, τρομοκρατία, ο επιτηδευμένος και αβάσιμος χαρακτηρισμός φονιάδων ως Μουσουλμάνοι, όταν καν δεν έχει επιβεβαιωθεί το θρήσκευμα τους η το γεγονός ότι το θρήσκευμα δεν σχετίζεται με την εγκληματική πράξη, αυτά και άλλα παρόμοια δημιουργούν και συντηρούν ένα κλίμα στοχοποίησης που με την σειρά του τρέφει την απομόνωση. Η Ισλαμοφοβία έχει τεράστιο μερίδιο ευθύνης για την παραγωγή και κατασκευή ενός ριζοσπαστικοποιημένου προφίλ. Σε αυτό το σημείο ο ρόλος των ΜΜΕ είναι κομβικός και πολλές φορές καθοριστικός ως διαμορφωτές πεποιθήσεων και απόψεων. Όλος αυτός ο αντιΜουσουλμανισμός που εύκολα παρατηρούμε ακόμα και στους τίτλους ειδήσεων η στην καταγραφή της είδησης, αποτυπώνεται στην κοινωνία και στον τρόπο που αλληλεπιδρούμε και επικοινωνούμε μεταξύ μας. Κυρίως έχει τεράστια (αρνητική) επίδραση στον ψυχισμό του Μουσουλμάνου η του καθένα που μπορεί να βρεθεί σε ανάλογη θέση.